ابوالقاسم دادرسی سبزوار؛ داود نیک‌کامی
چکیده
از دلایل اصلی فرسایش خاک، عدم استفاده صحیح از اراضی، منطبق بر استعداد آن‌هاست. با توجه به مسائل اجتماعی و اقتصادی حاکم بر حوزه‌های آبخیز کشور، ممکن است، مهار فرسایش خاک و رساندن آن به حد طبیعی غیرممکن باشد. ولی، کاهش آن از طریق اعمال مدیریت یکپارچه امکان‌پذیر است. در صورتیکه بهره‌برداری از اراضی موجود در حوزه‌های آبخیز بر اساس ...
بیشتر
از دلایل اصلی فرسایش خاک، عدم استفاده صحیح از اراضی، منطبق بر استعداد آن‌هاست. با توجه به مسائل اجتماعی و اقتصادی حاکم بر حوزه‌های آبخیز کشور، ممکن است، مهار فرسایش خاک و رساندن آن به حد طبیعی غیرممکن باشد. ولی، کاهش آن از طریق اعمال مدیریت یکپارچه امکان‌پذیر است. در صورتیکه بهره‌برداری از اراضی موجود در حوزه‌های آبخیز بر اساس استعداد آن‌ها انجام شود، با کاربری مناسب می‌توان انتظار داشت، ضمن کسب درآمد، خسارت کم‌تری به خاک وارد شود. در این تحقیق، حوزه آبخیز ششتمد از شهرستان سبزوار واقع در استان خراسان رضوی با هدفِ ارائه یک الگو‌ی مناسب کاربری اراضی در آن، به گونه‌ای که بیشترین سود و کمترین فرسایش را داشته باشد، انتخاب و با استفاده از مدل برنامه‌ریزی خطی چند هدفی به روش گام به گام و مناسب توابع هدف، سطح بهینه کاربری برای سه حالتِ وضعیت فعلی، با اعمال مدیریت، و شرایط استاندارد، مشخص شد. برای این کار، میزان درآمد خالص و فرسایش خاک در کاربری‌هایِ مرتع، باغ، مرتع مشجر، زراعت دیم، و زراعت آبی در هر سه وضعیت محاسبه و سطح بهینه در هر سه حالت به کمک نرم‌افزار بهینه‌سازی تعیین شد. نتایج نشان دادند که در حوضه مورد پژوهش، با حل مسئله بهینه‌سازی، میزان فرسایش کل کاهش و درآمد کاربران افزایش می‌یابد. لکن، بر خلاف نتایج بسیاری از تحقیقات به عمل آمده در سایر نقاط کشور، این کاهش فرسایش و افزایش درآمد به دلیل شرایط حوزه مورد پژوهش، قابل توجه نمی‌باشد. به طوری که، برای سه حالتِ مورد مطالعه شاملِ شرایط موجود، با اعمال مدیریت و وضعیت استاندارد، فرسایشِ سالیانه خاک در کل حوزه آبخیز به‌ترتیب معادل 0.08 درصد، 0.36 درصد و 0.75 درصد، کاهش و سود خالص نیز به‌ترتیب 3.12، 20.88 و 313.75 هزار ریال در سال در سطح حوضه افزایش می‌یابد که تغییر ناچیزی را در هر هکتار شامل می‌شود. نتایج همچنین، نشان می‌دهند که کاهش فرسایش بعد از اعمال برخی شیوه‌های صحیح مدیریتی، نسبت به کاهش فرسایش بعد از بهینه‌سازی کاربری اراضی، بیش از 3.25 برابر بهبود یافته و در صورت اعمال مدیریت، درآمد آبخیزنشینان در مقایسه با حال بهینه‌سازی کاربری اراضی، حدود 6.7 برابر افزایش می‌یابد.
