3استاد گروه زمین‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال
چکیده
خصوصیات هندسی و مورفولوژیکی هر رودخانه از مشخصه‌های اصلی آن به‌شمار می‌آید که به‌واسطه آن‌ها برنامه‌ریزی مدیریتی حوزه و حفظ منابع طبیعی پیرامون آن‌ها و مهندسی رودخانه امکان‌پذیر خواهد بود. از این‌رو مهم‌ترین هدف این تحقیق، بررسی مشخصه‌های هندسی و مورفولوژیکی یکی از رودخانه‌های مهم و دائمی حوزه خلیج فارس به‌نام رودخانه زهره است. رودخانه زهره در پایین‌دست حوزه آبخیز خود به‌طول 64 کیلومتر در دشت ساحلی هندیجان جریان دارد. دبی بیشینه، متوسط و کمینه این رودخانه به‌ترتیب 169، 90 و 12 مترمکعب بر ثانیه است. جزر و مد با بیشینه دامنه 2.7 متر تا فاصله 17 کیلومتری از مصب آن به‌سمت بالادست نفوذ می‌کند، لیکن بازگشت و انباشت جریان آب رودخانه در کانال آن، تا محدوده شهری هندیجان اثر می‌کند. دشت ساحلی هندیجان در پیرامون این رودخانه کانون فعالیت‌های مهم کشاورزی، شیلاتی، بازرگانی و نظامی بوده و هرگونه تغییر در رژیم و حریم رودخانه زهره، تأثیرات قابل ملاحظه‌ای در شرایط اقتصادی، اجتماعی و امنیتی منطقه خواهد داشت. در این تحقیق با توجه به شرایط ویژه این دشت ساحلی، سعی شده است با استفاده از GIS و پیمایش‌های میدانی، خصوصیات هندسی رودخانه در بازه زمانی حدود 35 سال مورد بررسی قرار گیرد. نتایج نشان داده که از سال 1967 تا کنـون دو مورد قطع‌شدگی (Cut off) کانال رودخانه رخ داده و تعداد پیچش‌ها از 43 به 48 مورد افزایش پیدا کرده است. همچنین ضریب خمیدگی از 3.59 به 3.60 کاهش یافته و شعاع انحنای رودخانه و طول موج پیچش‌ها به‌ترتیب 26 و 0.06 درصد افزایش پیدا کرده است. براساس اندازه زاویه مرکزی به‌دست آمده، این رودخانه طبق رده‌بندی کورینز در رده رودخانه‌های پیچان‌رودی بیش از حد توسعه یافته قرار می‌گیرد.
ابتدای صفحه