نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• رضا سکوتی اسکوئی ¹
• حمیدرضا پیروان ²
• داود نیک‌کامی ³
• محمدحسین مهدیان ⁴

¹ دانشیار، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان غربی

² دانشیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری

³ استاد، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری

⁴ استاد، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی

چکیده

با توجه به این‌که ‌اراضی‌ مارنی‌ در محدوده حوزه‌های‌ آبخیز بخش شمالی استان‌ آذربایجان غربی گسترش زیادی داشته و فرسایش خاک در این اراضی زیاد است، در این‌ پژوهش فرسایش‌‌پذیری و اشکال فرسایشی خاک‌های حاصل از مارن‌ها و رابطه آن‌ها با تلفات خاک در این اراضی مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور ابتدا مناطق پراکندگی‌ مارن‌ها در استان بررسی و‌ با توجه به شرایطی مانند ضخامت و برونزدهای مارنی، تناوب میان لایه‌های مارنی و اشکال فرسایشی مشهود در آن‌ها، مارن‌های حساس به فرسایش در مناطق شمالی استان شناسایی شدند. در 15 نقطه و با سه تکرار از خاک سطحی این اراضی نمونه‌برداری‌ شد‌. شاخص‌های‌ فرسایش‌پذیری این خاک‌ها شامل نسبت رس و شاخص فرسایش‌‌پذیری k در فرمول جهانی فرسایش تعیین ‌شد. با استفاده‌ از باران‌ساز قابل‌ حمل‌، میزان تولید رواناب و رسوب نیز در مناطق‌ انتخابی به‌دست آمد. شدت و اشکال فرسایش با استفاده از روش BLM تعیین و ارتباط بین فرسایش‌‌پذیری خاک‌های مارنی با شکل‌، نوع‌ فرسایش‌ و رسوب‌دهی‌ از طریق ماتریس همبستگی بررسی و گروه‌های همگن از نظر تولید رسوب و حساسیت به فرسایش با استفاده از آزمون دانکن تعیین شدند. نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد، با وجود آن‌که به‌طور کلی وضعیت فرسایش سطحی به روش BLM در طبقه متوسط قرار می‌گیرد، در مناطق قره‌تپه و قره‌آغاج فرسایش آبکندی امتیاز بیشتری به‌خود اختصاص داده و فرسایش شیاری در کلیه نقاط امتیازات بالایی داشته است. حجم رواناب سطحی کمینه 255 در منطقه شعبانلو و بیشینه 577 سانتی‌متر مکعب در منطقه قره‌تپه به‌دست آمد. ضریب رواناب بین 0.23 تا بیشینه 0.53 محاسبه شد. کمینه گل‌آلودگی تولید شده برابر 10 گرم در لیتر در قره‌تپه و بیشینه آن برابر 180 گرم در لیتر در قره‌آغاج اندازه‌گیری شد. همچنین، مشخص شد که شاخص نسبت رس در ظهور فرسایش به شکل آبکندی و حجم رواناب در فرسایش سطحی و شیاری نقش تعیین‌کننده (با اطمینان 95 درصد) داشته است.

کلیدواژه‌ها

• رسوب
• روش BLM
• رواناب
• شاخص فرسایش‌پذیری
• نسبت رس

عنوان مقاله [English]

Investigation on erodibility and soil loss of Marly drived soils in west ‎Azarbaijan Province, Iran

نویسندگان [English]

• Reza Sokouti ¹
• Hamidreza Peyrowan ²
• Davood Nikkami ³
• Mohammadhossein Mahdian ⁴

¹ Associate Professor, Agricultural and Natural Resources Research Center, West Azerbaijan, Iran

² Associate Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Iran

³ Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Iran

⁴ Professor, Agricultural Research, Education and Extension ‎Organization, Iran

چکیده [English]

Considering to high distribution of the marly lands in west Azarbaijan province and high sediment yield of such lands, in this research, the relation among the form and the rate of erosion on marls with their erodibility properties were studied. So marly regions of province with the special properties were recognized and soils were sampled. Soil erodibility indices were determined and analyzed by statistical methods considering the form and the rate of erosion. Also portable rain simulator were used to study of the runoff and sediment yield potential of such soils. Finally the factors affected the soil erodibility were determined by variance analysis. Results showed erosion rate could be classified as moderate. Gully erosion had highest number in Gara-agaj and Gara-tape areas whereas rill erosion had high number in all area of marlly lands. Surface runoff volume ranged between 255 to 577 cm³ in Shabanlu and surface runoff coefficient 0.23 to 0.53 in Gara-tapeh. Maximum yielded turbidity was 180 gr/lit in Gara-Agaj area. Clay ratio was the effective factor to gully form and Surface runoff volume also was the factor to form surface and rill erosion.

کلیدواژه‌ها [English]

• Clay Ratio
• Erodibility
• marl
• runoff
• Sediment