نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• حمیدرضا پیروان ¹
• علی جعفری‌اردکانی ²
• محسن شریعت‌جعفری ³

¹ دانشیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

² مربی، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

³ استادیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

چکیده

 این پژوهش در زمینه مورفولوژی رودخانه قزل­اوزن سفلی حد فاصل سد استور تا سد منجیل در دو بازه سنگی و دشت­ سیلابی در پریود زمانی 37ساله  بر اساس نقشه­های توپوگرافی و عکس­های هوایی با بازدیدهای میدانی انجام شده است. نتایج نشان داد که رودخانه در بازه کوهستانی و دشتی با میزان ضریب پیچشی متوسط 1.46 و 1.22 به‌ترتیب در زمره رودخانه پیچان‌رودی و سینوسی دسته­بندی می­شود. در بازه دشتی در حد فاصل سد پاوه­رود تا سد منجیل به‌طول 60 کیلومتر، رودخانه، سه پلان مشخص سینوسی کانالی شکل، سینوسی بارگذار، سینوسی چندشاخه و چندشاخگی و شریانی نشان داده است، حال آن که در بازه سنگی و کوهستانی متاثر از عوامل زمین­شناختی به‌صورت تنگدره مئاندری است. در طی دوره 37ساله، چندشاخگی‌ رودخانه‌ در ناحیه هزاررود به پهنای 1.2 کیلومتر توسعه داشته است که اگر این‌ روند‌ یکنواخت فرض شود، سرعت متوسط پیشروی‌ بازه‌ چندشاخه،‌ 32 متر در سال است که میزان قابل توجهی است. در منطقه‌ هارون‌­آباد تا کوه‌کن،‌ فرسایش کناری‌ به‌ شکل‌ مهاجرت حلقه‌های‌ مئاندری‌ تا 850 متر در دوره زمانی یاد شده نیز بیانگر نقش ویرانگری رودخانه در بازه­های پیچان‌رودی است. بر اساس زاویه مرکزی حلقه‌­های مئاندر، 57.72 درصد حلقه­‌ها توسعه یافته، 25.93 درصد خیلی توسعه یافته، 16.05 درصد دیگر حلقه‌­ها، از نوع جوان رو به رشد هستند و لذا هنوز خسارات پیچان‌رودی رودخانه وجود دارد. غالب­‌ترین‌ حالت فرسایش در انحناهای مئاندر، حالت توسعه یافتگی‌ می‌باشد که‌ بیش از 56 درصد حالات فرسایش را به‌ خود اختصاص می‌دهد و بسته به نحوه توزیع تنش برشی آب، هندسه پیچ و شعاع انحناء نسبی آن و در نتیجه، محل تمرکز تنش برشی آب، حالات مختلف انتقال، چرخش، پیچیده شدن و پدیده میانبری نیز مشاهده شده است. بیش از 75 درصد جابه‌جایی محور رودخانه به‌سمت جناح چپ بوده، لذا احداث هرگونه سازه و راه در جناح چپ خطرآفرین خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

• پلانفرم رودخانه
• توسعه حلقه مئاندر
• تنگدره
• چندشاخه
• سینوسی
• مئاندر‏

عنوان مقاله [English]

Morphological classification of Ghezel Ouzan River and its changes ‎trend

نویسندگان [English]

• Hamidreza Peyrowan ¹
• Ali Jafari Ardekani ²
• Mohsen Shariat Jafari ³

¹ Associate Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Agricultural ‎Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

² Scientific Board, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Agricultural Research, Education and ‎Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

³ Assistant‎ Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, Agricultural Research, Education and ‎Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

چکیده [English]

This research has been done for the study of morphology of Ghezel Ouzan River from Ostoor to Manjil dams in two gorge and floodplain basins at 37 years period based on aerial photos, topographic maps and field surveying. The results showed the mean sinuosity ratios of, 1.46 and 1.22 for gorges and floodplain basins so that they can be classified as meandering and sinuous river reaches respectively. More sinuosity at gorge basin is due to the geological and tectonically factors. In the other words, the river plan initiate and mature based on rock canal that originated from above mentioned geological factors. At floodplain basin in Pavehrood to manjil dam with 60 km length river reach, the river showed three obvious sinuous canaliform, sinuous point bar, sinuous braided and braided and anastomising plan . At period 37 years braiding extend in the boundary about 1.2 km widths in Hezarrood area. If the rate of widening of the river in this basin presumes in uniform rate, the velocity of the river widening is about 32 meters per year that is noticeable. Bank erosion with meandering form of the river in Haroonabad area through meandering growth and extensions of the loops occurred up to 850 meters at the mentioned periods. Based on central angel of meanders loops, 57.72 percents of loops are extended modes, 25.93 % very extended, 16.05 of others are new so the river has meandering hazard. Extension mode of the loop growth is the main mode with 56% frequency and based on water shear stress distribution, geometry of loops and relative radius of the loops, consequently accumulation point of the shear stress, the modes of translations, rotation, compounding and chute and neck cut off are observed. More than 75 % of canal shifting cases of the river is toward left bank so that the construction of any structures on the left bank of the river would be dangerous.

کلیدواژه‌ها [English]

• Braiding
• Gorge
• meander
• Meander loop extension
• River planform
• Sinuosity‎