نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• رضا چمن‌پیرا ¹
• محمد روغنی ²

¹ استادیار بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، خرم آباد، ایران

² استادیار، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

چکیده

مقوله ارزیابی، یکی از ارکان اساسی اجرای پروژها بوده، که به‌عنوان ابزاری برای بررسی میزان اثربخشی آن­‌ها به­‌شمار می­‌رود. انجام این مهم به‌خصوص در رابطه با اقدامات آبخیزداری، مستلزم ارزیابی پروژه در قبل و بعد از اجرای عملیات آبخیزداری است. در حوضه­‌هایی که ارزیابی قبل از اجرا انجام نشده است، کار ارزیابی با مشکل مواجه می­‌شود. روش عملی در برطرف نمودن این مسئله شبیه­‌سازی حوضه با استفاده از مدل­‌های ریاضی است. این پژوهش با هدف ارزیابی تأثیر حوضچه­‌های ذخیره آب بر روی تغییر رفتار حوضه در کاهش سیلاب و سیل‍خیزی حوضه دادآباد صورت گرفت. روش کار در گام نخست بر اساس نقشه‌برداری و بررسی حجم عملیات سازه‍‌های اجرا شده، و آگاهی از تعداد، وضعیت و مشخصات آن‌ها می‌باشد. در مرحله بعد با استفاده از مدل ریاضی HEC-HMS نسبت به برآورد سیلاب اقدام شد. نتایج حاصل از شبیه‌سازی و مقایسه هیدروگراف‌های مشاهداتی و شبیه‌سازی شده نشان داد، مدل از کارایی لازم برای شبیه­‌سازی حوضه دادآباد برخوردار بوده و به پارامترهای شماره منحنی و تلفات اولیه حساسیت زیادی دارد. با محاسبه حجم مخازن، قابلیت آن‌ها در ذخیره‌سازی رواناب و سیلاب‌ و کاهش خطر سیلاب برای اراضی پایین‌دست مورد بررسی قرار گرفت. به‌منظور تعیین پاسخ حوضه در مقابل رگبارهای طرح، با اعمال تغییرات ایجاد شده در ورودی‌های مدل، اقدام به شبیه‌سازی رفتار سیلاب برای دوره بازگشت‌های دو، پنج، 10، 25، 50 و 100 ساله در قبل و بعد از اقدامات آبخیزداری شد. نتایج نشان داد که در دوره بازگشت­‌های پایین، حوضچه‌های ذخیره آب، از توانایی لازم برای ذخیره‌سازی رواناب و کاهش دبی اوج سیلاب برخوردارند، اما با افزایش دوره بازگشت، نقش این اقدامات در مهار سیلاب و کاهش دبی اوج کاهش می­‌یابد. حوضچه‌های احداث شده در مجموع قادرند روانابی با ارتفاع 13.12 میلی‌متر معادل 236645 مترمکعب را ذخیره و کنترل ‌نمایند.

کلیدواژه‌ها

• اثربخشی
• حوضچه ذخیره آب
• سیلخیزی
• کنترل سیلاب
• مدل ریاضی HEC-HMS

عنوان مقاله [English]

Evaluation the effects of watershed management operations in flood mitigation of Dadabad Watershed

نویسندگان [English]

• Reza Chamanpira ¹
• Mohammad Roughani ²

¹ Asistant Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Department, Lorestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, AREEO, Khorramabad, Iran

² Asistant Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Department, Tehran Soil Conservation and Watershed Management Research Institute, AREEO, Khorramabad, Iran

چکیده [English]

Evaluation is a fundamental tool for implementation of projects, and is used as a tool to assess their effectiveness. In areas with no evaluation, assessment is difficult. A practical method for overcoming to this problem is basin simulation using mathematical models. This research was implemented in Dadabad Watershed in Lorestan, followed by impact assessment of watershed management operations on basin behavior change on reducing watershed area floods. Mapping and determining the volume of the built structures and their number, status, and characteristics constituted the first step of the research. The HEC-HMS mathematical model was then employed to estimate flood volumes. Results of simulations and comparison of the observed and simulated hydrographs indicated that the model had the required efficiency for simulating the Dadabad Watershed and was very sensitive to the parameters of curve number and initial loss. The capability of the storage ponds in storing runoff was then determined through calculating their volumes. The behavior of floodwater for the various return periods was simulated to determine the response of the watershed to design storms by applying the changes that had happened in the input part of the model. Results indicated that the water storage ponds could collect and store more than 80 percent of the runoff resulting from rainfalls with return periods of 2 and 5 years. In return periods of 10, 25, 50 and 100 years, 63.4, 54.3, 38.8 and 28.6 percent of the runoff stored in the ponds respectively, and the rest left the watershed from its outlet. In general, the water harvesting systems in the Dadabad Watershed could store 236645 m³ of runoff.

کلیدواژه‌ها [English]

• Effectiveness
• Flood control
• Flood generation
• HEC-HMS mathematical model
• Storage pond