نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• صفت اله رحمانی ¹
• محمد مظهری ²
• جعفر طهماسبی ³

¹ استادیار پژوهشی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

² استادیار پژوهشی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی، مشهد، ایران

³ محقق، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان تهران، ورامین، ایران

چکیده

مقدمه
استحصال و مهار نزولات آسمانی طغیان‌‌گر، به‌منظور جلوگیری از سیل و خسارت‌های ناشی از آن و همچنین، جلوگیری از فرسایش خاک، به‌‌عنوان منابع پایه تولید و محیط زیست، امری اجتناب ناپذیر است. در بیشتر کشورهای جهان، اعم از توسعه ‌‌یافته و در حال توسعه و همچنین توسعه‌‌نیافته، تحقیقات کاربردی و توسعه‌‌ای در بخش‌‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی، از جمله بخش کشاورزی و منابع طبیعی، دارای حایز اهمیت بالایی است، به‌‌طوری‌‌که در هر مکان و در هر زمان، طرح و پروژه‌‌‌های اجرایی که بر مبنای نتایج حاصل از پژوهش بوده، موفقیت بیشتر و قابل اطمینان و پایدارتر بوده است. برای اجرای پروژه‌‌‌های اجرایی بر مبنای نتایج حاصل از تحقیقات انجام ‌‌شده، طی سالیان گذشته بر اساس اهداف از پیش تعیین شده، منابع مالی و امکانات نسبتا مناسبی در بخش کشاورزی و منابع طبیعی، از جمله بخش آبخیزداری، در نظر گرفته و هزینه ‌شده است. با این وجود، توجیه‌‌پذیر بودن آن از نظر اقتصادی و اجتماعی، همواره با بحث‌‌های فراوانی از سوی موافقان و مخالفان همراه بوده است. با این رویکرد، این پژوهش با هدف ارزیابی اثربخشی عملیات و پروژه‌‌‌های آبخیزداری ‌اجرا شده کاربردی شامل پخش سیلاب، سامانه سطوح آبگیر باران، سد زیرزمینی و تیمارهای مختلف حفاظت خاک، در حوزه آبخیز چنداب استان تهران، بر اساس نتایج حاصل از تحقیقات گذشته، انجام شده است.
مواد و روش‌‌ها
برای بررسی این موضوع، نتایج طرح‌ها و پروژه‌های شاخص تحقیقاتی و اجرایی آبخیزداری که مبتنی بر رفع مشکلات و مسایل حاکم بر حوضه‌ مورد مطالعه بوده است و با هدف کنترل رواناب و فرسایش خاک، بهبود وضعیت پوشش گیاهی و در نهایت، بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی آبخیزنشینان در منطقه عملیاتی و اجرا شده است، شناسایی و اثربخشی آن‌ها در نیل به اهداف تعیین شده آبخیزداری، از نظر اقتصادی و اجتماعی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. این پژوهش، از نوع پیمایشی و توصیفی بوده، داده‌‌های مورد نیاز پژوهش به‌صورت میدانی و با تکمیل پرسشنامه از ساکنین و ذی‌‌نفعان حوزه آبخیز مورد مطالعه و همچنین، با بررسی گزارشات مالی برای هزینه‌های انجام شده، جمع‌‌آوری شد. قبل از تکمیل پرسشنامه، سنجش اعتبار و روایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ انجام شد. ضریب آلفای برآورد شده،‌‌ 0.87 بود که نشان‌‌دهنده یکپارچگی و هماهنگی در چارچوب پرسشنامه است. سپس، ارزش کنونی هزینه و درآمد در طی دوره زمانی مورد بررسی، برآورد ‌شد. روش منفعت‌‌-هزینه (B/C)‌‌، نرخ بازدهی و سود و همچنین سطح رضایت‌‌مندی و شاخص کارایی برآورد و اقتصادی تجزیه و تحلیل شده است.
نتایج و بحث
نتایج پژوهش نشان داد که کشاورزان و روستاییان ساکن در حوزه آبخیز مورد مطالعه، از اجرای پروژه‌‌های سد زیرزمینی و سامانه‌های پخش سیلاب بر آبخوان‌‌ ‌اجرا شده، رضایت کامل دارند و اجرای این پروژه‌‌ها در وضعیت حوزه آبخیز به لحاظ بهبود پوشش گیاهی، کنترل سیلاب، توسعه سطح زراعت، دامداری و بهبود درآمد و معیشت روستاییان اثرات مثبت قابل توجهی داشته است. پروژه‌های منتخب به اجرا در آمده، از نظر اقتصادی و اجتماعی اثربخش بوده است و دارای توجیه اقتصادی و اجتماعی هستند. به‌‌طوری‌‌که نسبت فایده به هزینه، 1.85 واحد و شاخص کارایی اقتصادی، 0.85 واحد برآورد شده است.
نتیجه‌گیری
نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌‌دهد که پروژه‌های آبخیزداری اجرا شده در حوضه مورد مطالعه، از نظر اقتصادی و اجتماعی اثربخش است. از نظر اجتماعی نیز بیشتر بهره‌‌برداران ساکن در حوضه مورد مطالعه، از اجرای پروژه‌‌های آبخیزداری رضایت کامل دارند. با توجه به توجیه‌‌ پذیر بودن پروژه‌‌های آبخیزداری از نظر اقتصادی و اجتماعی، توصیه می‌‌شود، اجرای عملیات آبخیزداری در این حوضه و دیگر حوزه‌‌های آبخیز توسعه یابد. به‌منظور بهره‌‌مندی مردم محلی از دستاوردهای این طرح‌‌ها و همچنین، رضایت افراد محلی از پروژه‌‌های سابق، پیشنهاد می‌شود این طرح‌‌ها در محدوده اراضی بهره‌‌برداران انجام شود تا مشارکت حداکثری بهره‌‌برداران محقق شود و امکان واگذاری نگهداری از عملیات آبخیزداری انجام شده در حوزه‌‌‌های آبخیز با ساز و کار مشخص و تعریف شده، به مردم و بهره‌برداران محل فراهم شود.

کلیدواژه‌ها

• اقتصاد آبخیزداری
• حوزه آبخیز
• کارایی اقتصادی
• منفعت به هزینه

عنوان مقاله [English]

The success of watershed management efforts in the Chandab Watershed region of Tehran Province resulted from research achievements

نویسندگان [English]

• sefatollah rahmani ¹
• Mohammad Mazhari ²
• Jafar Tahmasabi ³

¹ Assistant Professor, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran

² Assistant Professor, Khorasan Razavi Agricultural and Natural Resources Research Center, AREEO, Mashhad. Iran

³ Researcher, Tehran Province Agricultural and Natural Resources Research Center, AREEO, Varamin, Iran

چکیده [English]

Introduction
In most of the countries of the world, both developed and under-developed, applied and developmental research in various economic and social sectors, including agriculture and natural resources is very important. To implement executive projects based on the results of research over the past years based on predetermined goals, financial, resources and relatively appropriate facilities in the agriculture and natural resources sector, including the watershed sector, have been considered and spent. Nevertheless, it has always been accompanied by many discussions from supporters and opponents. This article is the result of a study to evaluate the effectiveness of watershed management projects implemented based on the results of research in the Chandab Watershed of Tehran Province. which includes effective, flood distribution, rain catchment surface system, catchments, underground dam, water supply channels, flood expansion channels, and sediment catchment in this area. To investigate this issue, research projects based on solving the problems and issues of the study area, and the results in the form of watershed management plans and projects to control runoff and soil erosion, improve the condition of vegetation, and finally improve the economic and social status of watershed residents in the operational area have been implemented.
 
Materials and methods
To investigate this issue, research projects based on solving the problems and issues governing the study area, and their results in the form of watershed management plans and projects to control runoff and soil erosion, improve the condition of vegetation, and finally the improvement of the economic and social status of watershed residents in the region has been operationalized and implemented their identification and effectiveness in achieving the set goals of watershed management have been studied and analyzed from an economic and social point of view. This study is a descriptive and descriptive type, and the data required for the research was collected in the field by filling out the questionnaire from the residents and beneficiaries of the studied watershed and reviewing the financial reports for the expenses incurred. Before completing the questionnaire, its reliability and validity were measured using Cronbach's alpha coefficient. The estimated alpha coefficient was 0.87, which indicates integration and coordination in the framework of the questionnaire. Then, the present value of the cost and income during the period was estimated. The benefit-cost method (B/C), rate of return and profit, satisfaction level, and economic efficiency index have been tested and analyzed.
 
Results and discussion
The results of the research showed that the farmers and villagers living in the studied watershed are fully satisfied with the implementation of the underground dam projects and watershed flood distribution catchments, and the implementation of these projects in the state of the watershed in terms of improving vegetation, control Floods, development of agriculture, animal, husbandry and improvement of income and livelihood of villagers have had significant positive effects. The selected projects implemented are economically and socially effective and have economic and social, justification. Thus, the benefit-cost ratio is estimated at 1.85 units, and the economic efficiency index is at 0.85 units.
 
Conclusion
The study results show that the watershed projects implemented in the study area are economically and socially effective. From a social, point of view, most of the users living in the studied area are fully satisfied with the implementation of watershed management projects. Considering the economic and social justification of watershed management projects, it is recommended to develop the implementation of watershed management operations in this and other watershed areas. For the local, people to benefit from the achievements of these projects and also to satisfy the local, people from the previous projects, it is suggested that these projects be carried out within the boundaries of the land of the beneficiaries so that the maximum participation of the beneficiaries is realized. To provide the possibility of entrusting the maintenance of watershed operations in watershed areas to the local, people and users with a specific and defined mechanism.

کلیدواژه‌ها [English]

• Cost-benefit
• Economic efficiency
• Watershed
• Watershed economy